Καρκίνος μαστού

Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος της γυναίκας.

Στην Ελλάδα, αναφέρονται περίπου 1.500 νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού κάθε χρόνο.

Η εμφάνιση της νόσου σχετίζεται με τα επίπεδα οιστρογόνων στο αίμα.

Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου εμφανίζονται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών, ενώ είναι συχνότερος σε γυναίκες των οποίων η έμμηνος ρύση έχει πρώιμη έναρξη ή καθυστερημένη λήξη.

 

 

Τι είναι ο καρκίνος του μαστού;

Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος του γυναικείου πληθυσμού του Δυτικού κόσμου. Προέρχεται από τα κύτταρα που σχηματίζουν τα επιμέρους λειτουργικά τμήματα του μαστού. Όπως είναι τα κύτταρα που σχηματίζουν τους γαλακτοφόρους αδένες του μαστού, τα κύτταρα που σχηματίζουν τους εκφορητικούς πόρους των αδένων και σπανιότερα τα κύτταρα που σχηματίζουν το στηρικτικό υπόστρωμα του μαστού.

Σχηματική παράσταση καρκινικού κυττάρου, όπως φαίνεται στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο

Ο καρκίνος λοιπόν προκαλείται όταν, σε κάποια από το κύτταρα που σχηματίζουν τον μαστό συμβεί κάποιου τύπου μετάλλαξη με συνέπεια τα κύτταρα αυτά να μην μπορούν να «ωριμάσουν» να εξελιχθούν δηλαδή σε φυσιολογικά εξειδικευμένα κύτταρα. Τότε, τα κύτταρα αυτά χάνουν τον έλεγχο του πολλαπλασιασμού τους, διαιρούνται ανεξέλεγκτα, ενώ αποκτούν την ικανότητα να διασπούν και να διηθούν τους φυσιολογικούς ανατομικούς φραγμούς του μαστού και να διασπείρονται στο υπόλοιπο σώμα.

Αυτά είναι τα πρώτα καρκινικά κύτταρα από τα οποία ξεκινάει ο καρκίνος του μαστού. Καθώς συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός τους σχηματίζουν μια μάζα (όγκο) μέσα στο παρέγχυμα του μαστού ενώ κάποια άλλα διηθούν τα αγγεία και τα λεμφαγγεία του μαστού δίνοντας της πρώτες μεταστάσεις σε άλλα όργανα εκτός του μαστού.

Σε τι οφείλεται ο καρκίνος του μαστού;

Είναι γνωστό ότι, όπως και κάθε καρκίνος του ανθρώπινου σώματος, έτσι και ο καρκίνος του μαστού οφείλεται σε γονιδιακή μετάλλαξη που συμβαίνει κατά την διαίρεση (πολλαπλασιασμό) των κυττάρων λόγω της επίδρασης κάποιου μεταλλαξιογόνου παράγοντα. Παρόλα αυτά, η βασική αιτία του καρκίνου του μαστού παραμένει άγνωστη. Εντούτοις είναι γνωστοί οι προδιαθεσικοί παράγοντες της νόσου. Μία γυναίκα λοιπόν, έχει μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο μαστού ανάλογα με τους ‘προδιαθεσικούς’ παράγοντες κινδύνου που συγκεντρώνει.

Ποιοι είναι οι προδιαθεσικοί παράγοντες για την εμφάνιση της νόσου;

Στον καρκίνο του μαστού έχουν αναγνωριστεί ορισμένοι παράγοντες, που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Οι σημαντικότεροι, προδιαθεσικοί παράγοντες είναι:

• Η ηλικία. Όσο μεγαλώνει η γυναίκα, αυξάνεται η πιθανότητα να αναπτύξει καρκίνο του μαστού. Γυναίκες ηλικίας μέχρι 30 ετών σπανίως εμφανίζουν καρκίνο μαστού, αποτελώντας περίπου το 1,5% όλων των περιστατικών. Ενώ το 80% των νεοπλασμάτων του μαστού, παρατηρείται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών.
• Θετικό οικογενειακό ιστορικό. Δηλαδή η εμφάνιση της νόσου σε συγγενή πρώτου βαθμού, όπως μητέρα, αδερφή ή κόρη.
• Γενετική προδιάθεση. Έχουν αναγνωριστεί συγκεκριμένα γονίδια στο DNA των γυναικών τα οποία προδιαθέτουν στην εμφάνιση της νόσου. Μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1, BRCA2 και P53 αυξάνουν την πιθανότητα καρκίνου του μαστού κατά 20 φορές περισσότερο έως την ηλικία των 60 ετών, από ότι σε γυναίκες αντίστοιχης ηλικίας χωρίς την παρουσία των γονιδίων. Ενώ μεταλλάξεις στα γονίδια CHEK2 και ATM διπλασιάζουν την πιθανότητα αυτή. Η γενετική προδιάθεση, αφορά σχετικά μικρό ποσοστό γυναικών με νόσο. Σε 100 γυναίκες με καρκίνο του μαστού, γενετική προδιάθεση υπάρχει μόνο σε 5 έως 7 γυναίκες.
• Τα χρόνια διάρκειας της περιόδου. Η πρώιμη έναρξη της περιόδου (εμμηναρχή) σε ηλικία μικρότερη των 12 ετών καθώς και η καθυστερημένη εμμηνόπαυση, δηλαδή παρουσία περιόδου σε γυναίκες ηλικίας μεγαλύτερης των 55 ετών σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού.
• Εμμηνόπαυση πριν από το 50ό έτος της ηλικίας.
• Τεκνοποίηση. Η απουσία τεκνοποίησης ή τεκνοποίηση σε ηλικία μεγαλύτερη των 35 ετών.
• Θηλασμός. Η απουσία θηλασμού είναι παράγοντας κινδύνου. Ενώ αντίθετα νεότερες μελέτες δείχνουν ότι, θηλασμός για περισσότερους από μήνες μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
• Παχυσαρκία. Το αυξημένο σωματικό βάρος και ειδικότερα όταν, ο δείκτης μάζας σώματος είναι μεγαλύτερος από το 40.
• Ακτινοβολία της περιοχής του θώρακα.
  
• Το κάπνισμα.
  
• Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ.
• Η διατροφή. Η αυξημένη κατανάλωση λιπαρών τροφών, κόκκινου κρέατος σε συνδυασμό με καθιστική ζωή και έλλειψη άσκησης.
  Η απουσία προδιαθεσικών παραγόντων, δεν σημαίνει ότι αποκλείει τη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. Να σημειωθεί ότι, στα δύο τρίτα των γυναικών με καρκίνο του μαστού δεν υπάρχει ιστορικό γνωστού προδιαθεσικού παράγοντα.

Ποια είναι τα ύποπτα σημεία που πρέπει να αναζητάει η γυναίκα όταν εξετάζει τον μαστό της;

Κάθε γυναίκα, ανεξάρτητα ύπαρξης ή μη των προδιαθεσικών παραγόντων, και μετά την ηλικία των 20 ετών οφείλει να εξετάζει η ίδια τον μαστό της κάθε μήνα. Η αυτοεξέταση είναι προτιμότερο να γίνεται την 4η με 7η μετά την περίοδο όταν οι μαστοί έχουν ξεπρηστεί. Τα σημεία που πρέπει να αναζητάτε είναι τα ακόλουθα:

• Ψηλάφηση σκληρού ανώδυνου όζου (ή μάζας) που αναπτύσσεται στον μαστό ή την μασχάλη και δεν υπήρχε στο παρελθόν, δεν υπάρχει στο αντίστοιχο σημείο του άλλου μαστού και δεν υποχωρεί μετά την περίοδο.
• Αλλαγή στο μέγεθος ή το σχήμα του μαστού. Η παρουσία εσοχής (βαθούλωμα) ή ρυτίδωσης στο δέρμα του μαστού. Σε καρκίνους που αναπτύσσονται κοντά στην θηλή διαπιστώνεται ένα τράβηγμα ή βαθούλωμα της θηλής. Η παραμόρφωση της θηλής είναι ύποπτο σημάδι και πρέπει πάντα να εξετάζεται με προσοχή.
• Ασυνήθιστο έκκριμα από τη θηλή, εμφάνιση εξανθήματος στην περιοχή της θηλής και γύρο από αυτή, ή παραμόρφωση του σχήματος της θηλής είναι ύποπτα σημεία και πρέπει να ελέγχονται.
• Αλλαγές στο δέρμα του μαστού όπως περιγεγραμμένη ή διάχυτη ερυθρότητα, παρουσία οιδήματος (πρήξιμο) ή πτυχώσεις που δεν υπήρχαν στο παρελθών.

Η εξέταση του μαστού από την ίδια τη γυναίκα συμβάλει ουσιαστικά στην πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού. Πρόσφατη μελέτη αναφέρει ότι, το 53% (δηλαδή περισσότερες από τις μισές) των γυναικών με πρώιμο καρκίνο, ανακάλυψαν πρώτα οι ίδιες κάποιο ύποπτο σημείο στον μαστό τους, πριν απευθυνθούν στον γιατρό ή πριν υποβληθούν σε κάποια από τις απεικονιστικές εξετάσεις.

Ποιος είναι ο προτεινόμενος έλεγχος για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του μαστού;

Η πρώιμη διάγνωση το καρκίνου του μαστού είναι και η θεραπεία του. Για τον σκοπό αυτό προτείνεται ο παρακάτω έλεγχος:

• Όλες οι γυναίκες άνω των 20 ετών, ανεξάρτητα προδιαθεσικών παραγόντων και κληρονομικότητας, οφείλουν να αυτοεξετάζουν το στήθος τους μια φορά τον μήνα. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά χαρτογραφούν το μαστό τους και έτσι είναι εύκολο να διαπιστώσουν κάποιο από τα ύποπτα σημεία της νόσου.
• Όλες οι γυναίκες άνω των 20 ετών πρέπει να υποβάλλονται σε κλινική εξέταση των μαστών από εξειδικευμένο γιατρό τουλάχιστον μια φορά κάθε τρία έτη.
• Όλες οι γυναίκες ηλικίας 35-40 ετών θα πρέπει να υποβάλλονται σε κλινική εξέταση των μαστών κάθε δύο χρόνια και να κάνουν την πρώτη τους μαστογραφία.
• Όλες οι γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών, θα πρέπει να υποβάλλονται σε μαστογραφία και κλινική εξέταση από εξειδικευμένο γιατρό μια φορά κάθε χρόνο. Οι μαστογραφίες των προηγούμενων ετών δεν πετιούνται διότι χρησιμεύουν για συγκριτικό έλεγχο με τις επόμενες.

Αν η γυναίκα έχει θετικό οικογενειακό ιστορικό δηλαδή ιστορικό καρκίνου του μαστού σε συγγενή πρώτου βαθμού (όπως μητέρα, αδερφή). Τότε προτείνεται η έναρξη συστηματικού ελέγχου δηλαδή κλινική εξέταση μαστών και μαστογραφία μία δεκαετία ενωρίτερα από την ηλικία που εκδηλώθηκε καρκίνος μαστού στην συγγενή πρώτου βαθμού. Σε περιπτώσεις θετικού οικογενειακού ιστορικού και γνωστής γενετικής προδιάθεσης ο συστηματικός έλεγχος εξατομικεύεται από τον εξειδικευμένο χειρουργό όσον αφορά την συχνότητα του ελέγχου και την απεικονιστική εξέταση των μαστών ( υπέρηχο, μαγνητική μαστογραφία κλπ.)

Εκτός της μαστογραφία πια άλλα απεικονιστικά μέσα υπάρχουν σήμερα;

Η μαστογραφία αποτελεί ακόμα και σήμερα την βασική απεικονιστική εξέταση που συμπληρώνει την κλινική εξέταση του μαστού. Τα τελευταία χρόνια όμως με την εξέλιξη της τεχνολογίας έχουν προστεθεί και νέες απεικονιστικές εξετάσεις όπως:

• οι υπέρηχοι τριών διαστάσεων 3D, που παρέχουν στερεοσκοπική εικόνα των μορφωμάτων του μαστού και παράλληλα δίνουν την δυνατότητα μελέτης της αγγείωσης των αλλοιώσεων.
• η μαγνητική μαστογραφία με την οποία εξασφαλίζεται απεικόνιση υψηλής ευκρίνειας σε δύσκολους μαστούς, όπως είναι οι πυκνοί μαστοί.
• η ψηφιακή μαστογραφία επίσης παρέχει υψηλής ευκρίνειας απεικόνιση των μαστών

Όλες οι προηγούμενες εξετάσεις δεν αντικαθιστούν την απλή μαστογραφία αλλά την συμπληρώνουν. Ο γιατρός ελέγχει τον μαστό, μελετά την μαστογραφία, την συγκρίνει με τις προηγούμενες όταν υπάρχουν, συνεκτιμά το ιστορικό της γυναίκας και όταν είναι απαραίτητο στοχευμένα πλέον ζητά την εξέταση που θα βοηθήσει.

Από τι εξαρτάται η αντιμετώπιση του καρκίνος του μαστού;

Η αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού είναι πολυδιάστατη και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως ενδεικτικά:

• ο ιστολογικός τύπος του καρκίνου. Δηλαδή από πιο δομικό στοιχείο του μαστού ξεκινάει το καρκινικό κύτταρο. Έτσι έχουμε τον πορογενή (DC) καρκίνο όταν τα κύτταρα προέρχονται από του εκφορητικούς πόρους του μαστού. Τον λοβιακό καρκίνο όταν τα κύτταρα προέρχονται από τους γαλακτοφόρους αδένες του μαστού.
• η διηθητική ικανότητα του καρκινικού κυττάρου. Δηλαδή την ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να διασπούν τους φυσιολογικούς ανατομικούς φραγμούς και να διηθούν παρακείμενους ιστούς.
• το μέγεθος του όγκου την στιγμή της διάγνωσης. Δηλαδή με άλλα λόγια τον πληθυσμό των καρκινικών κυττάρων και την επιφάνεια που καλύπτει ο πληθυσμός αυτός .
• την παρουσία διηθημένων λεμφαδένων. Η ύπαρξη διηθημένων λεμφαδένων και κυρίως στην περιοχή της μασχάλης δηλώνει μετανάστευση των καρκινικών κυττάρων μέσω των λεμφαγγείων σε απομακρυσμένα όργανα.
• την ύπαρξη απομακρυσμένων μεταστάσεων. Στην περίπτωση αυτή πρόκειται για μετανάστευση των καρκινικών κυττάρων εκτός των ορίων του μαστού και την δημιουργία καρκινικής κυτταρικής αποικίας σε άλλο, μέχρι πρότινος φυσιολογικό όργανο.

 

Πώς αντιμετωπίζεται θεραπευτικά ο καρκίνος του μαστού;

Η θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού βασίζεται στην:

• Χειρουργική επέμβαση. Η χειρουργική επέμβαση στοχεύει στην αφαίρεση της καρκινικής μάζας, την διατήρηση όσο το δυνατό περισσότερου μαστού όταν αυτό είναι ογκολογικά δυνατόν και τέλος την αφαίρεση των μασχαλιαίων (επιχώριων) λεμφαδένων όπου είναι ογκολογικά επιβεβλημένο και μέχρι το επίπεδο που επιβάλλεται. Η παλαιότερες εκτεταμένες (ριζικές) μαστεκτομές που ουσιαστικά ακρωτηρίαζαν τις γυναίκες χωρίς να βελτιώνουν την έκβαση της νόσου πλέον έχουν εγκαταλειφθεί. Σήμερα οι χειρουργικές επεμβάσεις για τον καρκίνο του μαστού είναι στοχευμένες επεμβάσεις. Από ογκολογικής πλευράς είναι ριζικές ενώ ταυτόχρονα στοχεύουν στην διατήρηση του οργάνου. Ο λεμφαδενικός καθαρισμός της μασχάλης και η έκταση της αφαίρεσης διαμορφώνεται από την ανεύρεση του λεμφαδένα φρουρού από τον ειδικό τύπο και το μέγεθος του όγκου. Σε αρκετές περιπτώσεις κατά την εκτέλεση της μαστεκτομής λαμβάνεται ειδική μέριμνα σε συνεργασία με πλαστικό χειρουργό για την αποκατάσταση του σχήματος και του μεγέθους του μαστού.
• Την ακτινοθεραπεία. Η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται πάντοτε στις περιπτώσεις διατήρησης του μαστού μετά την αφαίρεση ενός καρκίνου όπως σε ογκεκτομές, ενώ ανάλογα με την σταδιοποίηση της νόσου, μερικές φορές θα χρειασθεί να γίνει και σε γυναίκες που υποβλήθηκαν σε ολική μαστεκτομή.
• Την χημειοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία. Γίνεται σχεδόν κατά κανόνα μετά την εγχείρηση για ένα διηθητικό καρκίνο του μαστού και το είδος της εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι ορμονικών υποδοχέων στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων(θετικοί ορμονικοί υποδοχείς) και την εμμηνορρυσιακή κατάσταση της ασθενούς.

Τι νεότερο στην θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού;

Τα νεότερα δεδομένα στην θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού έρχονται από το χώρο της μοριακής βιολογίας. Σήμερα λοιπόν, υπάρχου συγκεκριμένα εργαστηριακά test μοριακής βιολογίας που αναλύουν τα κύτταρα του όγκου που αφαιρέθηκε και ελέγχουν τα επίπεδα έκφρασης 21 γονιδίων από τα ίδια καρκινικά κύτταρα.

Με βάση την γονιδιακή έκφραση του όγκου μπορεί να προβλεφθεί η πιθανότητα μία ασθενής να ωφεληθεί από τη χημειοθεραπεία και επιπλέον ελέγχεται η επικινδυνότητα επανεμφάνισης της νόσου. Ασθενείς με χαμηλό score (<18) εμφανίζουν μικρή πιθανότητα υποτροπής της νόσου και μπορούν να αποφύγουν τη χημειοθεραπεία λαμβάνοντας μόνον ορμονοθεραπεία.
Σημαντική μείωση στις μεταστάσεις και τις υποτροπές του καρκίνου του μαστού φαίνεται να επιτυγχάνει η χορήγηση του θεραπευτικού εμβολίου, που βασίζεται στην ογκοπρωτεϊνη HER2/new, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτης που έγινε στις ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα η χορήγηση του εμβολίου ξεκίνησε πριν από περίπου έναν χρόνο. Ο εμβολιασμός γίνεται σε γυναίκες που έχουν καρκίνο του μαστού, έχουν ολοκληρώσει την κλασική τους θεραπεία (χειρουργική επέμβαση, χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία) και βρίσκονται σε διάστημα ελεύθερο νόσου, δηλαδή χωρίς υποτροπή ή μετάσταση. Οι εξελίξεις είναι γρήγορες, συνεχώς προστίθενται νέα δεδομένα, νέα φάρμακα ενώ οι χειρουργικές τεχνικές συνεχώς εξελίσσονται. Παρ όλα η σημασία της πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου βρίσκεται στην κορυφή της πυραμίδας.