Εισαγωγή
Το όνομα της πάθησης καρκίνος οφείλεται στο Ιπποκράτη. Ήταν ο πρώτος που παρατήρησε την νόσο και προσπάθησε να την περιγράψει. Την ονόμασε καρκίνο παρομοιάζοντας μορφολογικά την νόσο με την εικόνα του κάβουρα. Η λέξη καρκίνος σημαίνει κάβουρας.
Η νόσος του καρκίνου είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτου στον άνθρωπο μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ένας στους τρείς Ευρωπαίους θα διαγνωσθεί να πάσχει από καρκίνο, κάποια στιγμή στην διάρκεια της ζωής του, ενώ ένας στους τέσσερεις νοσούντες θα πεθάνει εξαιτίας του καρκίνου.
Τι είναι η νόσος του καρκίνου και πως συμβαίνει;
Κάθε όργανο του ανθρώπινου σώματος σχηματίζεται από την συνάθροιση πολλών χιλιάδων κυττάρων με διαφορετικές λειτουργικές ιδιότητες που στο σύνολο τους όλα μαζί δίνουν την μορφολογία το σχήμα και την λειτουργική ικανότητα του οργάνου. Το κύτταρα αυτά ζουν την δική τους ζωή. Γεννιούνται, αναπτύσσονται λειτουργικά και στο τέλος φθείρονται γερνάνε και πεθαίνουν για να αντικατασταθούν από άλλα νεότερα. Ο ρυθμός αυτός είναι απόλυτα ελεγχόμενος και το νέο κύτταρο θα γεννηθεί μόνο όταν το διπλανό του κύτταρο γεράσει, αρρωστήσει ή πάθει κάποια βλάβη. Με τον τρόπο αυτό τα όργανα του σώματος αναπτύσσονται, προσαρμόζονται, επουλώνουν τις βλάβες τους, και διατηρούνται λειτουργικά και ικανά να επιτελούν τον σκοπό τους.
Η διατήρηση του φυσιολογικού αριθμού των κυττάρων, που σχηματίζει έναν ιστό ή όργανο, είναι το αποτέλεσμα της ισορροπίας μεταξύ κυτταρικού πολλαπλασιασμού και απόπτωσης.
Απόπτωση είναι ο φυσιολογικά προγραμματισμένος θάνατος του κυττάρου που συμβαίνει με ελεγχόμενο μηχανισμό προκειμένου το θεωρητικά γερασμένο κύτταρο να αντικατασταθεί με το νεότερο και λειτουργικά ικανότερο. Η απόπτωση ρυθμίζεται από δύο κατηγορίες γονιδίων. Εκείνα που αναστέλλουν τον κυτταρικό θάνατο και εκείνα που προάγουν τον κυτταρικό θάνατο. Η διατήρηση λοιπόν, του φυσιολογικού αριθμού των κυττάρων που σχηματίζουν το όργανο εξαρτάται από την ισορροπημένη λειτουργία των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την ζωή του κυττάρου.
Η εμφάνιση των νεοπλασματικών (καρκινικών) κυττάρων προκύπτει είτε από την αύξηση του κυτταρικού πολλαπλασιασμού, είτε από την ελάττωση του ρυθμού απόπτωσης ή από τον συνδυασμό και των δύο.
Για να μετασχηματισθεί ένα φυσιολογικό κύτταρο σε καρκινικό θα πρέπει να υπάρξει μετάλλαξη σε κρίσιμα σημεία των γονιδίων που υπάρχουν μέσα στο κύτταρο και είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη και τον θάνατο του κυττάρου.
Όταν μια μετάλλαξη δεν μπορεί να επιδιορθωθεί από τους εποπτικούς μηχανισμού του κυττάρου, ενεργοποιείται ο μηχανισμός του θανάτου του, μέσω των γονιδίων που ρυθμίζουν την απόπτωση. Με τον τρόπο αυτό, εμποδίζεται η μετάδοση των μεταλλαγμένων γονιδίων στα θυγατρικά κύτταρα. Όταν όμως, ο μηχανισμός που είναι υπεύθυνος για τον θάνατο του κυττάρου διαταράσσεται, τότε αρχίζει ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων με σταδιακά συσσωρευμένες γονιδιακές ανωμαλίες που θα οδηγήσουν σε κακοήθεις κυτταρικούς κλώνους.
Ένας πολύ μεγάλος αριθμός, ετερογενών παραγόντων, όπως χημικές ουσίες, διάφορες μορφές υπεριώδους ή ιονίζουσας ακτινοβολίας καθώς και ορισμένη ιοί, δρώντας αυτόνομα ή και συνεργικά προκαλούν μεταλλάξεις στο DNA του κυττάρου, μετατρέποντας το από φυσιολογικό σε καρκινικό.
Συμπερασματικά.
Καρκίνος είναι η μετάλλαξη ή το σύνολο των μεταλλάξεων που συμβαίνει στο DNA του κυττάρου και ειδικότερα στα γονίδια που είναι υπεύθυνα για της ισορροπία μεταξύ της φυσιολογικής ανάπτυξης και της απόπτωσης (θάνατο) του κυττάρου. Με τον τρόπο αυτό το φυσιολογικό κύτταρο μετατρέπεται σε ένα «αθάνατο» κύτταρο με επιθετική και διηθητική διάθεση έναντι των υπόλοιπων φυσιολογικών κυττάρων.
Τι είναι η μετάσταση και πως γίνεται;
Μετάσταση είναι η μετανάστευση των καρκινικών κυττάρων από το όργανο στο οποίο δημιουργηθήκαν (πρωτοπαθής όγκος) σε άλλα απομακρυσμένα όργανα. Για παράδειγμα, τα καρκινικά κύτταρα του παχέος εντέρου, που δημιουργούνται μέσα στον βλεννογόνο του εντέρου είναι δυνατόν να μεταναστεύσουν σε άλλα όργανα του σώματος όπως στο ήπαρ, τους πνεύμονες, τον εγκέφαλο, τα νεφρά και την ουροδόχο κύστη. Όταν ο καρκίνος εξαπλώνεται και σε άλλα μέρη του σώματος, ο νέος όγκος έχει τα ίδια διαταραγμένα κύτταρα και το ίδιο όνομα με τον αρχικό (πρωτογενή) όγκο. Για παράδειγμα, εάν ο καρκίνος του παχέος εντέρου μετασταθεί στο ήπαρ, τα καρκινικά κύτταρα του ήπατος θα ‘ναι καρκινικά κύτταρα παχέος εντέρου. Η ασθένεια καλείται έτσι μεταστατικός καρκίνος του παχέος εντέρου (κι όχι καρκίνος του ήπατος).
Η διασπορά (μετάσταση) των καρκινικών κυττάρων και η δημιουργία νέων καρκινικών εστιών γίνεται με τρείς τρόπους:
- Κατά συνέχεια ιστών. Τα νεογεννηθέντα καρκινικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται ταχέως αυξάνοντας συνεχώς τον πληθυσμό τους και καταλαμβάνουν όλο και περισσότερο χώρο καταστρέφοντας τα γειτονικά υγιή κύτταρα και καταλαμβάνοντας την θέση τους στο όργανο. Με τον τρόπο αυτό σχηματίζουν μια μάζα, τον πρωτοπαθή όγκο. Τα κύτταρα αυτά έχουν την ικανότητα –σε αντίθεση με τα φυσιολογικά κύτταρα- να διηθούν τους ιστούς του οργάνου και να επεκτείνονται όλο και περισσότερο μέσα και έξω από το όργανο.
- Αιματογενώς. Η μάζα των καρκινικών κυττάρων, προκειμένου να μπορεί να τραφεί, έχει την ικανότητα να διεγείρει τον μηχανισμό της αγγειογένεσης. Δηλαδή της ανάπτυξης, ενός ιδιαίτερα πλούσιου αγγειακού δικτύου γύρο από τον καρκινικό όγκο. Η ιδιότητα αυτή των καρκινικών κυττάρων είναι ακρογωνιαίας σημασίας για την αύξηση του όγκου και την δυνατότητά του για δημιουργία μεταστάσεων. Τα διηθητικά καρκινικά κύτταρα διαπερνούν το τοίχωμα των αγγείων, εισέρχονται στην αιματική κυκλοφορία και με τον τρόπο αυτό ταξιδεύουν σε όλο το σώμα.
- Λεμφογενώς. Τα καρκινικά κύτταρα διαπερνούν το τοίχωμα των λεμφαγγείων και φτάνουν στους πρώτους επιχώριους λεμφαδένες του οργάνου. Στην συνέχεια, αποικίζουν όλο και περισσότερες ομάδες λεμφαδένων κατά την ανατομική διάταξη του οργάνου φτάνοντας από τους επιχώριους σε άλλου απομακρυσμένους. Με τον τρόπο αυτό, φτάνουν να διηθήσουν λεμφαδενικές ομάδες απομακρυσμένων οργάνων.
Ποιοι είναι οι συνηθέστεροι καρκίνοι στον άνθρωπο;
Οποιοδήποτε κύτταρο, από οποιονδήποτε ιστό ή όργανο και αν προέρχεται είναι δυνατόν να υποστεί μετάλλαξη και να γίνει ένα καρκινικό κύτταρο. Παρόλα αυτά υπάρχει μια κατηγορία οργάνων που εμφανίζουν συνηθέστερα την νόσο του καρκίνου από ότι τα υπόλοιπα. Επίσης η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου είναι διαφορετική στου άνδρες από ότι στις γυναίκες.
Οι συνηθέστεροι καρκίνοι για τους άνδρες είναι:
- Ο καρκίνος του προστάτη.
- Ο καρκίνος του πνεύμονα.
- Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού.
- Ο καρκίνος της ουροδόχου κύστεως.
- Το κακόηθες μελάνωμα.
Ενώ οι ποιο θανατηφόροι καρκίνοι κατά σειρά θνησιμότητας είναι:
- Ο καρκίνος του πνεύμονα.
- Ο καρκίνος του προστάτη.
- Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού.
- Ο καρκίνος του παγκρέατος.
- Η λευχαιμία.
Οι συνηθέστεροι καρκίνοι για τις γυναίκες είναι:
- Ο καρκίνος του μαστού.
- Ο καρκίνος του πνεύμονα.
- Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού.
- Ο καρκίνος της μήτρας.
- Τα Non-Hodgkin λεμφώματα
Ενώ οι ποιο θανατηφόροι καρκίνοι κατά σειρά θνησιμότητας είναι:
- Ο καρκίνος του πνεύμονα.
- Ο καρκίνος του μαστού.
- Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού.
- Ο καρκίνος των ωοθηκών.
- Ο καρκίνος του παγκρέατος.
Ποια είναι η αιτία του καρκίνου;
Οι παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη του καρκίνου είναι πολλοί ενώ τις περισσότερες φορές οι αιτίες πρόκλησης της νόσου είναι αδιευκρίνιστες. Παρόλα αυτά, είναι καταγεγραμμένοι αρκετοί παράγοντες που αποδεδειγμένα δρουν εκλυτικά στην εμφάνιση της νόσο. Οι ποιο σημαντικοί ενοχοποιητικοί παράγοντες του καρκίνου είναι οι ακόλουθοι:
- Κάπνισμα. Το κάπνισμα ευθύνεται για το 35% του συνόλου των καρκίνων του ανθρώπινου οργανισμού. Στο κάπνισμα αποδίδεται το 90% των καρκίνων του πνεύμονα, ενώ η καρκινογόνος δράση του, πέραν του πνεύμονα αφορά επίσης τον καρκίνο του φάρυγγα της στοματικής κοιλότητας, του οισοφάγου, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστεως, των νεφρών, του στομάχου, του μαστού, του τραχήλου και της λευχαιμίας. Στον καπνό περιέχονται 3.500 χιλιάδες χημικών ουσιών, από τις οποίες οι 20 είναι γνωστές καρκινογόνες. Το διάστημα που μεσολαβεί από την έκθεση του οργανισμού σε μια καρκινογόνο ουσία μέχρι την εμφάνιση του καρκίνου είναι μεγάλο και ποικίλοι. Στην περίπτωση του καπνίσματος, υπάρχει ένα διάστημα 20 με 30 έτη που μεσολαβή από την έναρξη του καπνίσματος μέχρι την εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα.
- Αλκοόλ. Η υπερκατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοολούχων ποτών σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση του καρκίνου του ήπατος, του οισοφάγου, του φάρυγγα και του λάρυγγα. Αν και η αιθανόλη δεν είναι καρκινογόνος, έχει διαπιστωθεί ότι αυξάνει την διαπερατότητα του βλεννογόνου σε άλλες καρκινογόνες ουσίες. Έτσι ειδικά στους καπνιστές, ο κίνδυνος εμφάνισης της νόσου είναι μεγαλύτερος όταν το κάπνισμα συνδυάζεται με κατανάλωση αλκοόλ.
- Ηλιακή ακτινοβολία. Ο καρκίνος του δέρματος σχετίζεται άμεσα με έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία. Η δράση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι συσωρευτική. Το ιστορικό 5με 6 ηλιακών εγκαυμάτων, ακόμα και από την εφηβική ηλικία, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης του κακοήθους μελανώματος.
- Ιονίζουσα ακτινοβολία – Ραδιενέργεια. Η ιονίζουσα ακτινοβολία προδιαθέτει στην εμφάνιση της λευχαιμίας, του καρκίνου του θυρεοειδούς, του μαστού, του πνεύμονα, του στομάχου καθώς και του δέρματος. Η δράση της οφείλεται σε βλάβες και μεταλλάξεις που προκαλεί στο DNA των κυττάρων.
- Μολύνσεις από ιούς. Η μόλυνση από συγκεκριμένους ιούς αυξάνει την πιθανότητα καρκίνου. Τέτοιοι ιοί είναι:
1)Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Η μόλυνση με τον συγκεκριμένο ιό συνδέεται άμεσα με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
2)Ο ιός της ηπατίτιδας C. Η χρόνια λοίμωξη με τον ιό συνδέεται με την εμφάνιση του πρωτοπαθούς ηπατοκυτταρικού καρκίνου.
3)Ο ιός HIV. Άτομα με νόσο AIDS έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης λεμφωμάτων και σαρκώματος Kaposi.
4)Ο ιός του EBV ή ο ιός του έρπη 8 (HHV8). Συνδέονται άμεσα με την λεμφωμάτων και σαρκώματος Kaposi.
5)Ο ρετροϊος HTLV-1. Η μόλυνση με τον συγκεκριμένο ιό προκαλεί την Τ-λευχαιμία.
6)Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Προκαλεί χρόνια γαστρίτιδα και προδιαθέτει σε καρκίνο του στομάχου. - Διατροφή. Οι αυξανόμενες ποσότητες λιπαρών συστατικών στην διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου έχουν άμεση συσχέτιση με τη εμφάνιση διαφόρων τύπων καρκίνου όπως του μαστού, του παχέος εντέρου, του προστάτη και του ενδομητρίου. Σημαντικό ρόλο παίζει η κατανάλωση ζωικού λίπους και κόκκινου κρέατος. Η αυξημένη κατανάλωση παστών και καπνιστών τροφών συνδέεται αιτιολογικά με τον καρκίνο του οισοφάγου και του στομάχου. Οι πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες που σχηματίζονται κατά την διάρκεια τηγανίσματος, φουρνίσματος και ψησίματος στα κάρβουνα πρωτεϊνούχων τροφών όπως για παράδειγμα το ζωικό κρέας. Τέλος οι αφλατοξίνες, ουσίες που παράγονται από μύκητες που βρίσκονται σε τροφές όπως το καλαμπόκι, τα φιστίκια και το φυστικοβούτυρο συνδέονται άμεσα με τον καρκίνο του ήπατος.
- Ηλικία. Σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση καρκίνου είναι η ηλικία. Η εμφάνιση του καρκίνου αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας. Η πλειοψηφία των καρκινωμάτων εμφανίζεται σε ηλικίες μεγαλύτερες των 65 ετών. Η εξήγηση αυτού του γεγονότος πιθανότατα οφείλεται στην συναθροιστική δράση πολλών και διαφόρων καρκινικών παραγόντων.
- Παχυσαρκία και πλημμελής σωματική άσκηση. Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης του μαστού σε γυναίκες άνω των 40 ετών. Ενώ η έλλειψη σωματικής άσκησης αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού
Ποια μπορεί να είναι η πρόληψη του καρκίνου;
Η πρόληψη του καρκίνου στηρίζεται στην:
- Πρωτογενή πρόληψη, που στοχεύει στην αναγνώριση και αποφυγή όλων των φυσικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Βασικά μέτρα της πρωτογενούς πρόληψης είναι:
1)Διακοπή του καπνίσματος.
2)Διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά και φτωχή σε ζωικό λίπος, κόκκινο κρέας, τηγανιτά και καπνιστά φαγητά.
3)Διακοπή της κατάχρησης του αλκοόλ.
4)Σωματική άσκηση και απώλεια του περιττού σωματικού βάρους.
5)Αποφυγή έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία
6)Εμβολιασμός για τους ιούς της ηπατίτιδας B και του ιού HPV. - Δευτερογενής πρόληψη, που στοχεύει σε προληπτικό εργαστηριακό έλεγχο του γενικού ασυμπτωματικού πληθυσμού με σκοπό την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου. Ο κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος που προτείνεται από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας περιλαμβάνει τα ακόλουθα.
Για τις γυναίκες.
1.Αυτοεξέταση του μαστού. Αρχίζει από την ηλικία των 20 ετών και συνεχίζεται μηνιαίος την έβδομη ημέρα μετά κάθε έμμηνο ρύση.
2.Μαστογραφία. Πρέπει να γίνεται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών και επαναλαμβάνεται κάθε δύο χρόνια. Ενώ μετά την ηλικία των 50 ετών επαναλαμβάνεται ανά έτος.
3.Παπ τέστ. Πρέπει να εκτελείτε κάθε χρόνο μετά τα 18 έτη της ηλικίας.
Για τους άνδρες.
1.Έλεγχος προστάτη, με δακτυλική εξέταση και εργαστηριακός προσδιορισμός του PSA κάθε χρόνο μετά τα 50 έτη.
Και για τα δύο φύλα.
1.Επισκόπηση το δέρματος, για την πιθανή ανεύρεση ύποπτων μελαχρωματικών αλλοιώσεων.
2.Κολονοσκόπηση κάθε 5-10 έτη για ηλικίες άνω των 50 ετών.
3.Εξέταση κοπράνων για ανίχνευση αίματος κάθε χρόνο για άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών.
Σχηματική παράσταση του εσωτερικού ενός φυσιολογικού κυττάρου. Αναγνωρίζονται τα εσωτερικά οργανίδια του κυττάρου.
Σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο εμφανίζονται τα φυσιολογικά κύτταρα της ωοθήκης ενώ με το μοβ χρώμα είναι χρωματισμένα τα καρκινικά κύτταρα.
Καρκινικό κύτταρο σε φάση διαίρεσης (πολλαπλασιασμού)
Καρκινικό κύτταρο. Εικόνα από ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
Συνάθροιση καρκινικών κυττάρων
Ωάριο πολιορκείται από σπερματοζωάρια.